Net als levende organismen ontwikkelen samenlevingen zich onder druk van omstandigheden. Zij passen zich aan aan deze omstandigheden met het doel om te overleven. Hierbij is er altijd wedijver in het spel. In deze wedijver worden mensen gedwongen om sterk te staan. Het is een overlevingsstrijd waarin mens niet achterop moet raken door nieuwe vermogens te ontwikkelen en coalities met anderen te sluiten.  Delen van deze samenlevingen, zoals klassen, groepen, instituties, beroepen of individuen in een bepaalde positie  wedijveren eveneens om hun voortbestaan en om sterker te staan tegenover anderen. Dit perspectief is uitgewerkt door de Duitse sociologg Norbert Elias en uitgewerkt door de Nederlandse sociologen Johan Goudsblom, Abram de Swaan en Nico Wilterdink. De laatste in een veel gebruikt handboek samen met Bart Heerikhuizen. Met name sociologen in Amsterdam hebben deze denkwijze verder inhoud gegeven in talloze boeken en artikelen. 

Mensen zijn zich vaak van de hier beschreven processen die zich op lange termijn afspelen weinig bewust. Zij denken vaak de werkelijkheid naar hun hand te kunnen zetten en zien de ontwikkelingen die hen dwingen in een bepaalde richting over het hoofd. Zo zijn we nu bezig de draagkracht van de natuur en de mentale veerkracht van de mens aan te tasten en worden we gedwongen om ons meer te beheersen en onze hebzucht en gemakzucht in te tomen. Ontkennen we deze realiteit dan nemen de problemen alleen maar toe. 

In de overlevingsstrijd kunnen mensen vermogens ontwikkelen om sterk te staan. Zo ontwikkelden mensen al in een vroeg stadium van hun bestaan het vermogen om vuur te beheersen en kregen daarmee een voorsprong in de wedijver met samenlevingen die dit vermogen niet ontwikkelden en dieren die hiertoe nie in staat waren. Het vermogen betekende warmte en licht, beter voedsel door het te koken en vuur ter afschrikking tegen vijanden en wilde dieren. Samenlevingen die geen vuur beheersten verdwenen in deze overlevingsstrijd.  Dit voorbeeld beschreven door de socioloog Johan Goudsblom laat zien dat een uitdaging  voor sommige mensen en groepen nieuwe kansen biedt, terwijl anderen het moeilijker krijgen, andere wegen moeten inslaan en anders ten onder gaan. Dit proces is niet gepland, maar wordt voortgedreven door de behoefte te overleven. 

Naarmate samenlevingen zich uitbreidden en groter werden door nieuwe vermogens, konden zij nederzettingen stichten op een vaste plaats. Dit schiep weer nieuwe problemen, zoals vervuiling, plundering door vijanden, opslaan van voedsel voor moeilijke tijden en de tijd bepalen om te zaaien en te oogsten. Zo kregen priesters en krijgers een belangrijke plaats: priesters voor de tijdsbepaling en het bewaren van de voorraden in tempels, krijgers om het gebied te verdedigen of nieuwe gebieden te veroveren. Elke stap in de ontwikkeling bracht onbedoeld weer nieuwe problemen en zo ging de ontwikkeling voort. Opvallend is dat de netwerken die mensen met elkaar verbonden steeds omvangrijker werden en mensen rekening moesten houden met steeds meer anderen. Zij moesten hun impulsieve gedrag beperken, omdat dat schadelijker werd voor anderen. De socioloog Norbert Elias spreekt hier van een beschavingsproces. 

Op de lange duur kan de evolutie van samenlevingen worden gezien als een voortdurende strijd om catastrofes en rampen te beperken, honger te voorkomen, nuttige kennis te vergaren, de veiligheid te garanderen en ziektes te bestrijden. Levensonderhoud, veiligheid, kennis en zorg en affectie vormen cruciale behoeftes in het samenleven van mensen, zoals uitgewerkt in het handboek van Wilterdink en Heerikhuizen. Op zoek naar bescherming is de grote motor van de evolutie van menselijke samenlevingen. Uiteindelijk zou dit mensen meer met elkaar verbinden, hen minder gewelddadig maken en gevoeliger voor de pijn van anderen. Het is een proces van vallen en opstaan. Nu staan we voor de grootste catastrofe ooit die ons dwingt ons meer dan ooit te beheersen, willen we overleven als een mondiale samenleving met miljarden mensen.  Hoe de verschillende stappen in dat proces zijn verlopen en welke strijd nu wordt gevoerd om de huidige catastrofe te beheersen, is het onderwerp van mijn nieuwe boek, dat in 2022 uitkomt. Zie verder de lijst van onderwerpen bovenaan. 

.