Op deze pagina staan drie artikelen over Rorty, Taylor en Nussbaum/Sloterdijk/Lucretius

Richard Rorty

Richard Rorty is een Amerikaans filosoof die zijn opleiding kreeg aan de universiteit van Chicago en de Yale universiteit. Van 1961 tot 1982 was hij professor in de filosofie aan de Princeton universiteit, daarna in Virginia. In een introductie op zijn boek‘Contingentie, ironie en solidariteit ‘ geeft Kees Vuyk de grote lijnen in zijn denken weer:

Eerst iets over zijn positie in de filosofie, dan iets meer over zijn kijk op wreedheid en leed. Al in 1967 vraagt hij zich in de inleiding op een boek van hem af of de problemen van de filosofie niet een product zijn van de filosofie zelf, dat ze voortkomen uit het vocabulaire van de filosofie zelf en geen universeel menselijke problemen zijn. Deze vraag naar de legitimiteit van de filosofie wordt vanaf  1979 zijn belangrijkste thema. Hij analyseert dan met name het Europese denken van Plato, Descartes en Kant als een denken dat er op uit is voor de begrippen die we gebruiken zoals waarheid, goedheid en rechtvaardigheid een absoluut fundament te vinden. Filosofie zou volgens hen een bijzonder soort kennis bieden die voorafgaat aan onze empirische kennis van de werkelijkheid, een spiegel van de natuur. Rorty zegt dat zo’n absolute grond niet bestaat en bekritiseert daarmee de aanspraken van de metafysica. Filosofische kennis is volgens hem subjectief en tijdgebonden. Al onze theorieën zijn contingent, producten van toevallige historische omstandigheden. (introductie van Kees Vuyk

Het begrip contingentie neemt bij hem een centrale plaats in.  Zoals hij zelf zegt: ‘Want er is geen hoger standpunt waaraan we verantwoording schuldig zijn en tegen de voorschriften waarvan we kunnen zondigen…Want het is onmogelijk je te verheffen boven de taal, de cultuur, de instituties en praktijken die je hebt aangenomen, om ze te zien als vergelijkbaar met alle andere’ (p.83). Een filosofie is een beschrijving die als hulpmiddel dient om zaken te verhelderen en problemen op te lossen, het is een gereedschap en geen afspiegeling van algemene universele principes.). Verbetering ontstaat door een betere beschrijving die de verbeelding stimuleert en mensen nieuwe perspectieven biedt zoals Einsteins beschrijving nieuwe perspectieven opende t.o.v. Newtons beschrijvingen. Je probeert dan niet de oude beschrijving vanuit een superieure positie logisch te weerleggen, maar mensen te verleiden door een betere beschrijving aan te bieden die de verbeelding stimuleert. Deze gedachte past hij ook toe op de samenleving. Hier staat het begrip solidariteit centraal. Solidariteit is je kunnen inleven in de positie van de ander. Een betere samenleving is volgens hem een samenleving waarin de solidariteit zich uitbreidt. ‘Ze wordt niet bereikt door onderzoek, maar door verbeelding, de kracht van de verbeelding om vreemde mensen te zien als mensen die ook lijden…Solidariteit wordt gecreëerd door onze gevoeligheid te vergroten voor de bijzondere details van de pijn en de vernedering van andere, onbekende mensen..Dit proces om andere mensen te leren zien als ‘een van ons’ veeleer dan als ‘zij’ is een zaak van gedetailleerd beschrijven van hoe onbekende mensen zijn en van opnieuw beschrijven hoe wij zijn. Dit is geen taak voor de theorie, maar voor genres als de etnografie … en, in het bijzonder, de roman’ (p.21). Rorty neemt een liberaal standpunt in, dat hij omschrijft als: ‘Ik ontleen mijn definitie van ‘liberaal’ aan Judith Shklar, die zegt dat liberalen de mensen zijn voor wie wreedheid het ergste is wat we doen.’ (p.20)

Rorty kies daarbij voor een relativerende positie: ideeën en de taal zijn contingent, de identiteit van de mens is contingent – er is geen universele menselijke natuur -  en de samenleving is contingent. Dat zijn de 3 thema’s die hij in het eerste deel van zijn boek ‘Contingentie, ironie en solidariteit ‘ uitwerkt. Dit wil niet zeggen dat je geen positie kunt innemen. Je kunt volgens hem wel een liberale maatschappij voorstaan, waar het individu zoveel mogelijk kansen krijgt en wreedheid wordt afgewezen, maar dit idee blijft betrekkelijk. Het kan altijd ingewisseld worden voor een beter idee, maar voorlopig kun je het beschouwen als het beste idee dat het denken in het westen heeft voortgebracht. Hij noemt deze positie ironisch. Ergens voor staan, maar er toch de betrekkelijkheid van inzien.  Hij haalt hier Schumpeter aan die zei: ‘Besef hebben van de betrekkelijke geldigheid van je overtuigingen en er niettemin onwrikbaar voor staan, dat is wat een beschaafd mens onderscheidt van een barbaar.’ (p.77) Een citaat van Rorty illustreert dit: ‘Ik geloof niet dat ik ooit een origineel idee heb gehad. Mijn werk bestaat hoofdzakelijk uit het naast elkaar zetten van het werk van andere mensen…Ik neem verschillende zaken die actueel zijn in de literatuur, en maak er een verhaal met een liberale boodschap van’ (p.7)

Rorty past zijn gedachtes ook toe op het zelf. Het individu is niet een betere of slechtere afspiegeling van zijn wezen, van de menselijke natuur, maar is een experiment, een project dat er op talloze manieren kan uitzien. Vergroting van de mogelijkheden om te experimenteren met de individuele speelruimte door steeds op zoek te zijn naar nieuwe beschrijvingen van hoe je zou willen leven is daarom voor hem heel belangrijk. Individualisme, op zoek gaan naar de dingen die je belangrijk vindt en die je onderscheiden van anderen hoort bij een liberale maatschappij. Het zoeken naar authenticiteit moet dan niet anderen belemmeren in hun zoeken naar hun levensvervulling. Wreedheid is dit vermogen teniet doen, zoals Orwell dat beschrijft in 1984.